15+ hiệu ứng tâm lý sau đây sẽ giúp bạn hiểu vì sao đôi khi bạn làm một điều gì đó mà không hiểu tại sao lúc đó mình lại hành xử như vậy? Thực tế thì mọi việc chúng ta làm đều có nguyên nhân riêng của nó. Hầu hết, chúng thường ẩn trong một trạng thái tâm lý nào đó, nếu không để ý sẽ thấy thực sự khó hiểu.
Hiệu ứng Pygmalion
Một nhà tâm lý học nổi tiếng người Mỹ tên Robert Rosenthal đã từng thực hiện một cuộc thí nghiệm như sau: Ông chọn một trường trung học bình thường, vào lớp bất kỳ và khoanh tròn ngẫu nhiên vài cái tên học sinh trong danh sách và nói với giáo viên là những em này rất thông minh. Vài tháng sau, ông quay lại kiểm tra thì đúng những người ông chọn đều trở thành những người xuất sắc của lớp.
Tại sao điều này lại có thể xảy ra? Chỉ biết đây chính là ma lực của một kiểu “ám thị” thần kỳ. Trong cuộc sống, mỗi người đều có thể chịu một sự ám thị tâm lý mang tính tích cực hoặc tiêu cực. Sự ám thị này càng lâu dài thì người ta càng dễ trở thành đúng loại ám thị đó.
Xem chi tiết hơn trong bài: Hiệu ứng Pygmalion – Niềm tin trở thành sự thật
Hiệu ứng gió nam
Hiệu ứng bắt nguồn từ một câu chuyện ngụ ngôn của Jean de La Fontaine:
Gió Bắc và Gió Nam thi với nhau xem ai thổi rơi được áo khoác người đi đường. Gió Bắc thổi gió thật mạnh và lạnh khiến người đi đường càng quấn chặt áo khoác hơn. Còn Gió Nam thổi những làn gió thật nhẹ và dễ chịu. Ánh mặt trời thật đẹp lúc đó khiến người đi đường cảm thấy như đang đi trong không khí mùa xuân tràn ngập. Họ bắt đầu cởi áo khoác để tận hưởng bầu không khí dễ chịu đó. Và thế là Gió Nam dành chiến thắng.
Gió Nam thắng được chính là vì thuận theo nhu cầu nội tại của con người. Phản ứng tâm lý được sinh ra do kích thích cảm giác cá nhân và nhu cầu muốn được thỏa mãn chính là “hiệu ứng Gió Nam”.
Hiệu ứng Hawthorne
Tình hình sản xuất tại công xưởng Hawthorne ở ngoại ô bang Chicago (Mỹ) không được khả quan cho lắm. Nguyên nhân chính do công nhân thường xuyên nóng giận bất bình. Một chuyên gia tâm lý đã đến đây làm thí nghiệm như sau: Trong vòng 2 năm, ông có cuộc trò chuyện riêng với hơn 20 ngàn công nhân. Suốt quá trình trò chuyện, ông luôn nhẫn nại lắng nghe mọi ý kiến và bất mãn của họ với công xưởng.
Kết quả thu lại thật bất ngờ khi sản lượng của công xưởng đã tăng vượt bậc. Điều này cho thấy con người thường có nhiều bất mãn nhưng không phải lúc nào cũng phát tiết ra được. Một khi mọi ấm ứng được nói ra, họ sẽ cảm thấy thật dễ chịu và nhẹ nhàng hơn nhiều.
Hiệu ứng thùng gỗ
Một chiếc thùng gỗ sẽ được tạo nên bởi nhiều mảnh gỗ. Nếu những mảnh này có độ dài ngắn khác nhau thì lượng nước trong thùng cũng không thể cao bằng mảnh gỗ dài, chỉ đầy đến mảnh gỗ ngắn nhất mà thôi.
Tương tự như vậy, thành tích học tập của mỗi đứa trẻ cũng giống như chiếc thùng gỗ. Mỗi môn học sẽ tương ứng với một mảnh gỗ tạo ra chiếc thùng. Thành tích học tập của đứa trẻ không chỉ dựa vào những môn học xuất sắc (mảnh gỗ dài), mà còn phải chú trọng ở tình trạng chỉnh thể của nó, nhất là ở một số mắt xích yếu (mảnh gỗ ngắn).
Hiệu ứng này có thể hiểu như sau: Một người không thể coi nhẹ khiếm khuyết của bản thân hay của người khác. Muốn ai đó trở nên hoàn thiện hơn không nên dựa vào tài năng hay sở trường của họ mà quên đi tật xấu hay sở đoản. Mặc dù những tật xấu này tưởng chừng như không hề ảnh hưởng gì. Vì chỉ cần một mảnh gỗ ngắn thôi cũng đủ làm nước trong thùng chảy ra ngoài.
Hiệu ứng bươm bướm
Nghiên cứu cho thấy, chỉ bằng khí lưu yếu và nhỏ của một con bướm tình cờ vỗ cánh ở Nam bán cầu, nếu kết hợp với nhiều nhân tố khác đã thành một trận vòi rồng ở bang Texas (Mỹ) chỉ sau vài tuần. Ý nghĩa của hiệu ứng này là: Nhân tố khởi nguồn dù là cực nhỏ thì sau một khoảng thời gian nhất định, kết hợp các nhân tố tham dự khác thì hoàn toàn có thể phát triển thành sức ảnh hưởng lớn và phức tạp.
Do đó, đừng bao giờ coi nhẹ những thứ nhỏ bé. Chỉ cần một hành vi nhỏ nếu như đúng đắn sẽ tạo ra ảnh hưởng tích cực rất lớn. Còn sai lệch, võ đoán thì ảnh hưởng tiêu cực cũng lớn như vậy.
Hiệu ứng WESTERNERS
Nhà tâm lý học Westerners đã từng đưa ra một câu chuyện như sau: Một đám trẻ con suốt ngày chơi đùa huyên náo trước cửa nhà một ông lão. Khi không thể chịu đựng được tiếng ồn ào này, ông bèn cho mỗi trẻ 10 đồng và nói rằng: Các cháu chơi đùa ở đây thật náo nhiệt làm ông thấy mình trẻ ra rất nhiều, 10 đồng này là ông thưởng cho mỗi cháu. Bọn trẻ thích lắm, hôm sau chúng lại kéo đến trước cửa nhà ông chơi. Và lẫn này ông chỉ thưởng mỗi đứa 5 đồng. Bọn trẻ vẫn thấy thích, hôm sau lại kéo đến chơi thì ông lão chỉ cho mỗi đứa 2 đồng. Bọn trẻ cảm thấy tức giận bảo: Bọn cháu chơi đùa cả ngày cũng mệt lắm mà ông cho có mỗi 2 đồng à. Những ngày sau đó, bọn trẻ không thèm kéo qua chơi nữa.
Có thể thấy: Ông lão đã khiến động cơ bên trong: chơi vì vui của những đứa trẻ thành động cơ bên ngoài: chơi để được tiền. Một khi ông thao túng được động cơ bên ngoài thì sẽ thao túng được hành vi của những đứa trẻ.
Có thể nhận thấy hiệu ứng Westerners trong ví dụ sau: Bố mẹ thường thưởng cho con 100 ngàn khi được 10 điểm. Thưởng xe máy khi con đỗ đại học…Nhưng bố mẹ sẽ không thể ngờ rằng, một khi cơ chế thưởng không thỏa đáng, hứng thú học tập của trẻ cũng sẽ giảm dần.
Khóa học Thiền tốt cho Tâm trí!
Hiệu ứng ngưỡng vào
Trong cuộc sống hằng ngày bạn sẽ thấy: Khi bạn nhờ ai đó giúp đỡ, nếu mới nhờ đã đưa ra yêu cầu cao quá thì rất dễ bị cự tuyệt. Ngược lại, nếu chỉ đưa yêu cầu nhỏ thì người ta sẽ dễ dàng đồng ý hơn nhiều. Sau khi họ đồng ý, hãy tăng yêu cầu thì dễ đạt mục đích hơn. Đây chính là hiệu ứng ngưỡng vào.
Bạn có thể áp dụng hiệu ứng này vào giáo dục con cái cũng rất hiệu quả. Lúc đầu hãy yêu cầu thấp thôi để trẻ dễ dàng thực hiện. Sau khi trẻ làm đúng rồi, hãy tích cực biểu dương, khích lệ chúng. Về sau, mức độ yêu cầu tăng dần lên sẽ khiến trẻ vui vẻ thực hiện hơn.
Bạn đã biết gì về: Tâm lý học tội phạm?
Hiệu ứng ám thị
Ám thị sẽ xảy ra khi một thông điệp hay ý nghĩ nào đó nằm dưới ngưỡng tuyệt đối, ngưỡng kích thích của nhận thức. Tuy nhiên, chúng vẫn sẽ ảnh hưởng được đến suy nghĩ, cảm xúc và hành động. Một tin nhắn, hay sự kích thích nào khác sẽ nằm dưới ngưỡng tuyệt đối, trong tiềm thức khi chỉ dừng ở cảm giác và không có quá trình nhận thức.
Một số kích thích từ môi trường như ký hiệu, âm thanh được cảm nhận và ghi dấu, phần “đại diện” của bộ não sẽ hoạt động, khiến những yếu tố liên quan đến nó có xu hướng tăng dần và dễ dàng thâm nhập vào trí nhớ.
Có thể thấy, những thông điệp dưới ngưỡng tuyệt đối có thể “ám thị” hành vi được khởi động trong tâm trí. Nguyên nhân là do nó làm nâng cao khả năng ảnh hưởng và tăng tỷ lệ hành động.
Có hai cách phổ biến để ám thị là thông qua từ ngữ và âm thanh. Một ví dụ về ám thị thông qua âm thanh là: Khi đài BBC bắt đầu phát sóng radio lần đầu tiên vào những năm 1920s. Người dân thời đó cho những âm thanh radio phát ra chính là giọng nói của quỷ. Muốn thay đổi suy nghĩ này, Đài BBC đã để lẫn một cụm từ nói ngược ẩn dưới một đoạn tuyên truyền ngắn.
Khi phát sóng, đoạn tuyên truyền này dường như không có gì khác biệt, nhưng khi được quay ngược lại sẽ mang một thông điệp “Đây không phải là thòng lọng của quỷ dữ, chắc chắn không phải.” Đài BBC tin rằng bộ não sẽ tiếp nhận thông tin này theo cách nói thuận thông thường. Và đó là lý do vì sao BBC vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Đoạn tuyên truyền đó đã làm tốt được nhiệm vụ của mình.
Hiệu ứng tăng giảm
Trong giao tiếp giữa người với người, ai cũng mong mình nhận được sự yêu thích và ưu tiên từ đối phương không ngừng tăng lên chứ không muốn không ngừng giảm đi.
Một số người bán hàng áp dụng hiệu ứng này đạt được kết quả làm tăng lượng khách hàng trung thành lên nhiều hơn. Đó là khi cân, họ luôn lấy phần nhỏ để lên cân, sau đó từ từ thêm vào nhiều lần cho đến khi đủ số lượng khách cần. Họ sẽ không bao giờ cho phần lớn lên cân rồi dần dần bớt ra. Dù làm theo 2 cách thì kết quả vẫn là đạt đến số lượng khách hàng cần. Tuy nhiên, hành động “thêm vào” sẽ khiến khách hàng cảm thấy hài lòng hơn nhiều so với “bớt ra”.
Cũng giống như khi ta đánh giá trẻ nhỏ, nhiều người hay khen trước, chê sau. Cách làm này không lý tưởng lắm. Đầu tiên, hãy chỉ ra những lỗi chúng mắc phải, rồi mới khích lệ chúng bằng những “thành quả” đã đạt được. Trẻ sẽ dễ tiếp thu và thiện chí sửa đổi hơn.
Hiệu ứng quá giới hạn
Tác gia nổi tiếng của Mỹ – Mark Twain có lần đi nhà thờ nghe mục sư giảng đạo. Mới đầu, ông thấy mục sư giảng hay và cảm động nên đã có ý định quyên góp tiền. Nhưng 10 phút sau, mục sư vẫn chưa giảng xong nên ông nghĩ sẽ chỉ quyên ít tiền lẻ. Và 10 phút nữa thấy mục sư vẫn tiếp tục giảng thì ông thấy mất kiên nhẫn thực sự và quyết định không quyên góp nữa.
Đây gọi là “hiệu ứng quá giới hạn”. Khi ai đó bị kích thích quá nhiều và mạnh trong thời gian dài sẽ nảy sinh tâm lý khó chịu và phản kháng.
Bạn dễ dàng nhận thấy trong giáo dục gia đình, nếu bố mẹ cứ nhắc đi nhắc lại những lỗi lầm của con sẽ khiến đứa trẻ từ buồn bã, bất an thành mất kiên nhẫn, thậm chí bực tức, chán ghét. Trẻ sẽ xuất hiện tâm lý phản kháng kiểu “lần sau mình sẽ tiếp tục làm như vậy”. Cho nên sự khiển trách chỉ nên trong một ngưỡng nhất định nào đó. Trẻ phạm lỗi một lần, chỉ nên phạt một lần.
Muốn nhắc nhở thì không nên đay nghiến hay lặp lại. cần thay đổi góc độ và cách nói dịu bớt đi để trẻ không cảm thấy lỗi mình bị “giữ mãi không buông”, sinh tâm lý chán ghét, phản kháng tiêu cực.
Tìm hiểu về: Phân tâm học
Hiệu ứng mỏ neo
Người ta thường thấy dễ đánh giá giá trị của một món hàng khi chúng có đi kèm cả giá gốc (dù có khi sai). Đây chính là hiệu ứng mỏ neo. Khi bạn vào shop quần áo, bạn sẽ không có ý định mua chiếc áo đó có giá $200. Nhưng nếu nhìn thấy giá ban đầu, trước sale của nó là $1000 thì bạn lại quyết định mua. Vì cho rằng nếu không mua sẽ bỏ lỡ một món hời như vậy. Dù giá ban đầu do cửa hàng tự đặt ra, bạn vẫn quyết định mua vì bị ảnh hưởng bởi giá chiếc áo.
Hiệu ứng Paradox of Choice
Cuốn “The Paradox of Choice – Nghịch lý của việc lựa chọn” đã đưa ra kết luận rằng: Ngay cả khi rõ ràng lựa chọn cuối cùng của chúng ta là chính xác. Nhưng khi đứng giữa quá nhiều sự lựa chọn, con người ta thường thấy không vui vẻ gì với những thứ đã chọn.
Điều này chắc chắn rất quen thuộc với bạn. Nhiều khi bạn mua một cái gì đó và nhanh chóng cảm thấy hối hận vì đã không mua mẫu khác, hoặc vì đã có thể mua được với giá rẻ hơn…Dù quyết định cuối cùng là thứ tốt và phù hợp nhất với bạn, bạn vẫn thấy không hài lòng vì có quá nhiều sự lựa chọn.
Hiệu ứng Hard-to-Reach
Những thứ càng mong manh, càng khó đạt được càng khiến người ta khao khát muốn chạm được đến. Cũng giống như những người hay sống thu mình, địa vị cao hay khó đoán được họ nghĩ gì sẽ luôn là những đối tượng thú vị, thu hút, dễ gây tò mò, khiến nhiều người muốn tìm mọi cách tiếp cận để tìm hiểu.
Hiệu ứng Kuleshov
Não bộ của con người thật sự kỳ diệu khi luôn cố gắng tìm ra sự liên quan và xâu chuỗi các sự kiện theo thứ tự thời gian xác định. Khi người xem thấy được 2 khung hình không liên quan sẽ vô thức tạo được một sự kết nối hợp lý nào đó. Đây được gọi là hiệu ứng Kuleshov. Hiệu ứng này không chỉ phù hợp với các nhà làm phim mà còn với những người làm tiếp thị khi luôn tìm được mối liên kết nhất định với sản phẩm hoặc cá nhân nào đó. Họ có thể diễn đạt ý tưởng của mình thông qua hình ảnh mà không cần lời kể.
Hiệu ứng Body Negative
Hiệu ứng Body Negative có thể hiểu là người này luôn cho rằng mình thật xấu và kém cỏi. Những suy nghĩ tiêu cực như vậy là nguyên nhân chính khiến họ luôn gặp thất bại trong cuộc sống. Mặc dù, thực tế là hầu hết những người này trông hấp dẫn. Vấn đề của họ là luôn đặt lòng tự trọng cao hơn khuyết điểm thực sự.
Trên đây là 15+ hiệu ứng tâm lý phổ biến và thú vị giúp bạn hiểu thêm về lý do tại sao mình lại hành động như vậy. Nếu biết áp dụng được những tâm lý này vào công việc, kinh doanh, cuộc sống hay giáo dục trẻ em sẽ mang đến nhiều kết quả tích cực.
Xem nhiều bài viết về tâm lý thú vị khác trong chuyên mục: Tâm lý học
